เภสัชกรรมไทยเบื้องต้น (อ่านประกอบหลักสูตรผู้ช่วยแพทย์แผนไทย สาขานวดไทย 372ชั่วโมง สำหรับคนตาบอด)

 เภสัช หมายความว่า ยาแก้โรค

เภสัชกรรม หมายความ วิทยาศาสตร์แขนงที่ว่าด้วยการเตรียมเครื่องยา ตัวยาจากธรรมชาติหรือการสังเคราะห์ให้เป็นยาสําเร็จรูป. การปรุงยา

“ยา” หมายความว่า 

(๑) วัตถุที่รับรองไว้ในตำรายาที่รัฐมนตรีประกาศ 

(๒) วัตถุที่มุ่งหมำยสำหรับใช้ในการวินิจฉัย บำบัด บรรเทา รักษา หรือป้องกันโรค หรือความเจ็บป่วยของมนุษย์หรือสัตว์ 

(๓) วัตถุที่เป็นเภสัชเคมีภัณฑ์ หรือเภสัชเคมีภัณฑ์กึ่งส าเร็จรูป หรือ 

(๔) วัตถุที่มุ่งหมำยสำหรับให้เกิดผลแก่สุขภาพ โครงสร้าง หรือการกระทำหน้าที่ใด ๆ ของร่างกำยของมนุษย์หรือสัตว์ 

ยาแผนโบราณ  หมายความว่า ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะ แผนโบราณ หรือการบำบัดโรคสัตว์ ซึ่งอยู่ในตำรายาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศหรือยาที่รัฐมนตรี ประกาศเป็นยาแผนโบราณ หรือยาที่ได้รับอนุญาตให้ขึ้นทะเบียนตำรับยาเป็นยาแผนโบราณ

ยาสมุนไพร หมายความว่า ยาที่ได้จากพฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่ ซึ่งมิได้ผสมปรุง หรือแปรสภาพ

เภสัชกรรมไทย หมายถึง ศาสตร์อีกแขนงหนึ่ง ในหลักวิชาการแพทย์แผนไทย แพทย์แผนไทยทุกคนต้องมีความรู้ในด้านนี้ จึงสามารถประกอบวิชาชีพรักษาผู้ป่วยได้

ตามหลักวิชาการแพทย์แผนไทย ผู้เป็นแพทย์จำเป็นต้องมีความรู้ความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง ในหลักความรู้ ๔ ประการ อันได้แก่ 

1เภสัชวัตถุ 

2สรรพคุณเภสัช 

3คณาเภสัช

4เภสัชกรรม

เภสัชวัตถุ หมายถึงวัตถุนานาชนิดที่นำมาใช้ประกอบเป็นยารักษาโรค

วัตถุชนิดต่าง ๆ ที่กล่าวถึงนี้ ตามหลักวิชาเภสัชกรรมแผนไทยแล้ว ได้แบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ พืชวัตถุ สัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ ซึ่งเราจำเป็นต้องเรียนรู้ สังเกต และจดจำ รูป ลักษณะ สี กลิ่น รส ชื่อ (เรียกว่า หลักในการพิจารณาตัวยา 5 ประการ) ของวัตถุนั้น ๆ เพื่อแยกชนิดและประเภทของเภสัชวัตถุได้

ตามคัมภีร์แพทย์กล่าวไว้ว่า “สรรพวัตถุต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในโลกนี้ล้วนเกิดขึ้นแต่ธาตุทั้ง 4 ย่อมเป็นยารักษาโรคได้ทั้งสิ้น” ตามคำกล่าวก็อาจจะเป็นได้ แต่จะมีสรรพคุณและประโยชน์มากน้อยอย่างไรต้องสุดแล้วแต่ชนิดของวัตถุธาตุนั้น  จึงจำเป็นต้องเรียนรู้ให้ลึกซึ้งถึงรูปลักษณะ ส่วนที่ใช้ ชนิดของวัตถุธาตุอ่อนหรือแก่ เก่าหรือใหม่ สดหรือแห้ง มีคุณภาพดีหรือเลวอย่างไร เมื่อนำมาใช้แล้วจะมีสรรพคุณจริงตามตำราหรือไม่ การเอาใจใส่อย่างละเอียดและประณีตอย่างนี้ ต้องมีอยู่ประจำตัวเภสัชกรเสมอ

ประเภทที่ 1 พืชวัตถุ ได้แก่ พืชพรรณไม้นานาชนิดที่นำมาใช้ปรุงเป็นยารักษาโรค  ซึ่งจะต้องรู้จักส่วนต่าง ๆ ของพืชที่นำมาใช้เป็นยา เป็นต้นว่า ราก หัว ต้น กะพี้ แก่น เปลือก ใบ ดอก เกสร ผล เมล็ด ว่ามี รูป สี กลิ่น รส และมีชื่อเรียกอย่างไร โดยพืชวัตถุนั้นแบ่งออกเป็น 5 จำพวก ได้แก่

– พืชจำพวกต้น เช่น 

– พืชจำพวกเถา – เครือ

– พืชจำพวกหัว – เหง้า

– พืชจำพวกผัก

– พืชจำพวกหญ้า

ประเภทที่ 2 สัตว์วัตถุ ได้แก่ ร่างกายและอวัยวะของสัตว์ทั้งหลายนั้น ซึ่งจะต้องรู้จักส่วนต่าง ๆ ที่นำมาใช้เป็นยา เป็นต้นว่า ขน เขา เขี้ยว นอ หนัง กราม กรวด น้ำดี เล็บ กระดูก ว่าเป็นของสัตว์อะไร มีรูป สี กลิ่น รส และมีชื่อเรียกอย่างไร โดยสัตว์วัตถุนั้นแบ่งออกเป็น 3 จำพวก ได้แก่

– สัตว์บก

– สัตว์น้ำ

– สัตว์อากาศ

ประเภทที่ 3 ธาตุวัตถุ ได้แก่ แร่ธาตุต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นเอง หรือสิ่งที่ประกอบขึ้นจากแร่ธาตุ หรือสิ่งสังเคราะห์ขึ้น ซึ่งจะต้องรู้จักแร่ธาตุนั้น ๆ ว่า มี รูป สี กลิ่น รส และมีชื่อเรียกอย่างไร โดยธาตุวัตถุนั้นแบ่งออกเป็น 2 จำพวก ได้แก่

– ธาตุที่สลายตัวได้ง่าย

– ธาตุที่สลายตัวได้ยาก