การนวดไทยราชสำนัก ส่วนที่๒ ท่านวดพื้นฐานและแนวเส้นพื้นฐาน เอกสารจัดทำเพื่อผู้พิการทางสายตาเพื่อการอ่านโดยใช้แอพพลิเคชั่นเสียง

 

แนวเส้นพื้นฐานของหัตถเวชกรรมแผนไทย (นวดแบบราชสำนัก)

    ในการเรียนวิชาหัตถเวชกรรมแผนไทย การนวดแบบราชสำนัก) ตามหลักที่ท่านอาจารย์ณรงค์สักข์ บุญรัตนหิรัญ ได้นำมาถ่ายทอดให้นั้น สามารถแบ่งออกเป็นขั้นตอนหลักๆได้๔ ขั้นตอน ดังต่อไปนี้

    ๑.หลักการนวดแนวเส้นพื้นฐาน

    ๒.หลักการนวดจุดสัญญาณ

    ๓.หลักการเรียนทฤษฎี โรคต่างๆ และการรักษา

    ๔.หลักการเรียน เทคนิคในการรักษาโรค

    ในแต่ละขั้นตอนข้างตอนนั้น ผู้ฝึกเรียนวิชานี้ ต้องเริ่มฝึกตั้งแต่ขั้นตอนที่๑, ๒ ,๓, ๔ ตามลำดับ โดยที่จะข้ามขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งไม่ได้ เพราะแต่ละขั้นตอน มีความเกี่ยวข้อง และสัมพันธ์กัน

หลักการนวดพื้นฐาน ๑๐ แนวเส้น ดังต่อไปนี้

     ๑.การนวดพื้นฐานขา และการเปิดประตูลม

     ๒.การนวดพื้นฐานขาด้านนอก

     ๓.การนวดพื้นฐานขาด้านใน

     ๔.การนวดพื้นฐานหลัง

     ๕.การนวดพื้นฐานแขนด้านใน

     ๖.การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก

     ๗.การนวดพื้นฐานหัวไหล่

     ๘.การนวดพื้นฐานบ่า

     ๙.การนวดพื้นฐานโค้งคอ

     ๑๐.การนวดพื้นฐานท้อง

 ๑.การนวดพื้นฐานขา และการเปิดประตูลม

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งพับเพียบ

ผู้ป่วย  นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด  

๑.๑ให้ผู้นวดวางนิ้วหัวแม่มือ(ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย) ชิดกระดูกหน้า่แข้ง ใต้ลูกสะบ้า ประมาณ๒นิ้วมือ โดยวางนิ้วหัวแม่มือเฉียงลง๔๕องศา กับกระดูกหน้าแข้งเป็นจุดที่๑ เรียกว่าจุดนาคบาท และกดจุดที่๒ เรียงต่อจากจุดที่๑

๑.๒ ให้ผู้นวดวางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดต่อจากจุดที่๒โดยกดชิดกระดูกสันหน้าแข้ง กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกัน จนไปถึงข้อเท้า(แนวเส้นที่๑)

๑.๓ใช้นิ้วหัวแม่มือวางคู่กัน กดลงบริเวณเหนือเข่า ประมาณ ๒นิ้วมือ กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงหัวตะคาก (แนวเส้นที่๒)

๑.๔พลิกมือกลับโดยใช้นิ้วหัวแม่มือทั้งสองข้างชี้ลง แล้วกดบริเวณกล้ามเนื้อสะโพก(แก้มก้น) กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไป (แนวตะเข็บกางเกงขาท่อนบน) จนถึงบริเวณ เหนือหัวเข่าด้านข้าง ประมาณ๒นิ้วมือ(แนวเส้นที่๓ )

๑.๕เว้นช่วงบริเวณข้อเข่าด้านข้าง แล้ววางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบริเวณขาท่อนล่าง ด้านข้าง(แนวตะเข็บกางเกงขาท่อนล่าง) กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณตาตุ่มด้านนอก (แนวเส้นที่๔)

๑.๖ นวดคลายหลังเท้า โดยใช้นิ้วหัวแม่มือ (ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย) กดลงบริเวณหลังเท้าให้นิ้วหัวแม่มือตั้งฉากกับหลังเท้า

การเปิดประตูลม

ขั้นตอนการเปิดประตูลม

ท่านวด 

ผู้นวด  นั่งคุกเข่าคู่ หันหน้าไปทางศีรษะของผู้ป่วย

ผู้ป่วย  นอนหงาย

๑.๘ ใช้มือ(ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย) โดยให้เอาปลายนิ้วก้อยแตะบริเวณหัวตะคาก เฉียงมือ ๔๕ องศา

๑.๙เมื่อวางตำแหน่งมือตามข้อ๑.๘ ถูกต้องแล้ว ให้ลงน้ำหนักที่บริเวณอุ้งมือ กดลงไป โดยใช้เวลาประมาณ ๔๕ ถึง ๖๐ วินาที แล้วค่อยค่อยยกมือขึ้น

๒.การนวดพื้นฐานขาด้านนอก

ท่านวด

ผู้นวด นั่งคุกเข่าคู่

ผู้ป่วย  นอนตะแคง เข่าคู้ ๙๐องศา

ขั้นตอนการนวด 

๒.๑ วางนิ้วหัวแม่มือคู่ ในลักษณะคว่ำมือ กดลงบนจุดที่๑ ซึ่งเป็นจุดสูงสุด ของบริเวณสะโพก

๒.๒ ตัวผู้นวดอยู่ตำแหน่งเดิม แต่เปลี่ยน วางนิ้วหัวแม่มือคู่ ในลักษณะหงายมือ กดลงบนจุดที่๒(ข้อพับข้อกระดูกสะโพก) 

๒.๓ ตัวผู้นวดเปลี่ยนตำแหน่ง โดยนั่งคุกเข่าคู่ เฉียงตัว ๔๕ องศากับตัวผู้ป่วย แล้ววางนิ้วหัวแม่มือคู่ ในลักษณะคว่ำมือ กดลงบนจุดที่๓ (รอยบุ๋ม ข้อต่อกระดูกสะโพก)

๒.๔ นวดคลายกล้ามเนื้อต้นขา โดยใช้นิ้วหัวแม่มือ (ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย)โดยกดคลายตั้งแต่โคนขา จนถึงบริเวณเหนือข้างเข่า ประมาณ๒นิ้วมือ

๒.๕ วางนิ้วหัวแม่มือคู่กัน กดลงบริเวณกึ่งกลางขาท่อนล่าง ด้านข้าง (ปลีน่อง) ข้างจากข้อเข่าด้านข้าง๑ฝ่ามือ กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไป จนถึงบริเวณตาตุ่มด้านนอก

๓.การนวดพื้นฐานขาด้านใน

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งคุกเข่าคู่

ผู้ป่วย   นอนตะแคง เข่าเข่า ๙๐ องศา

ขั้นตอนการนวด 

๓.๑  ใช้นิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบริเวณกึ่งขาด้านในท่อนบนโดยห่างจากใต้ก้นย้อย ประมาณ ๒นิ้วมือ แล้วกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปถึงบริเวณเหนือข้อเข่าด้านใน ประมาณ ๒นิ้วมือ

๓.๒ ใช้นิ้วหัวแม่มือข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณกึ่งกลางใต้ข้อพับเข่า

๓.๓ใช้นิ้วหัวแม่มือ ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณกล้ามเนื้อน่อง ใต้ข้อเข่าด้านข้าง ประมาณ ๒นิ้วมือ โดยกดชิดกับกระดูกสันหน้าแข้งด้านใน(ท่าคาราบาว) กดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไป จนถึงบริเวณตาตุ่มด้านใน 

๔.การนวดพื้นฐานหลัง

การนวดพื้นฐานหลัง มีด้วยกัน ๒ท่า คือ ท่านอน และท่านั่ง (ท่านั่งนวดด้วยท่าหนุมานถวายแหวน)

การนวดพื้นฐานหลัง -ท่านอน

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งคุกเข่าคู่

ผู้ป่วย  นอนตะแคง เข่าคู้ ๙๐ องศา

ขั้นตอนการนวด 

๔.๑ ใช้นิ้วหัวแม่มือ ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณเอว โดยให้ปลายนิ้วหัวแม่มือแตะกระดูกสันหลัง ตรงกับแนวหัวตะคาก โดยใช้นิ้วชี้ หรือนิ้วก้อยเป็นตัววัด แล้วกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงต้นคอ กดด้วยน้ำหนักมือ ๕๐ปอนด์

๔.๒กดย้อนกลับทิศทางเดิม จากต้นคอถึงเอว แต่เพิ่มน้ำหนักกดเป็น ๗๐ปอนด์ โยผู้นวดทำการขยับตัวมาทางด้านหลังเพียงเล็กน้อยเพื่อเพิ่มน้ำหนักมือ

การนวดพื้นฐานหลัง-ในท่านั่ง

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าหนุมานถวายแหวน

ผู้ป่วย  นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด 

๔.๓ วางมือทั้งสองข้างบริเวณเอวผู้ป่วย โดยให้ปลายนิ้วหัวแม่มือทั้งสองข้าง แตะกระดูกสันหลัง ตรงกับแนวหัวตะคาก ใช้นิ้วชี้เป็นตัววัด แล้วกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงต้นคอ(พื้นฐานหลังท่านั่งจะกดนวดขึ้นจากเอวไปต้นคออย่างเดียว ไม่กดย้อนกลับลงล่าง)

อนึ่ง ในกรณีฉุกเฉินที่ผู้ป่วยไม่สามารถที่จะนั่งได้ เพราะหมดสติ หรือเป็นลม  อาจใช้ท่าหนุมานถวายแหวนในท่านอนได้เช่นกัน

๕.การนวดพื้นฐานแขนด้านใน

การนวดพื้นฐานแขนด้านใน มีด้วยกัน ๒ท่า  คือ ท่านอน และท่านั่ง

การนวดพื้นฐานแขนด้านใน ท่านอน

ท่านวด

ผู้นวด    นั่งคุกเข่าคู่

ผู้ป่วย    นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด

๕.๑  ใช้อุ้งมือ ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณกึ่งกลางแขนท่อนบน โดยมืออีกข้างหนึ่งจับชีพจรที่ข้อมือ

๕.๒ วางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบริเวณกลางลำแขนท่อนล่างตำแหน่งชิดข้อพับศอกแขนด้านใน แล้วกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงข้อมือ( ตำแหน่งสร้อยข้อมือ)

การนวดพื้นฐานแขนด้านใน- ท่านั่งมือคู่

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือนั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด

๕.๓ ใช้นิ้วหัวแม่มือ  ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย  กดลงบริเวณกึ่งกลางท่อนแขนท่อนบน ในลักษณะคว่ำมือ มืออีกข้างจับชีพจรข้อมือ โดยให้แขนของผู้ป่วยวางอยู่บนขาของผู้นวด ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย

๕.๔ วางนิ้วหัวแม่มือคู่  กดลงบริเวณถัดจากข้อพับแขนด้านใน แล้วกดไล่เรียงนิ้วต่อเนื่องกันไป จนถึงตำแหน่งสร้อยข้อมือ 

การนวดพื้นฐานแขนด้านใน -ท่านั่งมือเดียว

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือนั่งห้อยขา 

ขั้นตอนการนวด

๕.๕ ใช้นิ้วหัวแม่มือ  ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย  กดลงบริเวณกึ่งกลางท่อนแขนท่อนบน ในลักษณะคว่ำมือ มืออีกข้างจับชีพจรข้อมือ โดยให้แขนของผู้ป่วยวางอยู่บนขาของผู้นวด ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย

๕.๖ วางนิ้วหัวแม่มือเดียว ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณถัดจากข้อพับแขนด้านใน แล้วกดไล่เรียงนิ้วต่อเนื่องกันไป จนถึงตำแหน่งสร้อยข้อมือ มืออีกข้างหนึ่งของผู้นวดจับประคองแขนของผู้ป่วยไว้ 

๖.การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก

การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก มีด้วยกัน ๒ท่า  คือ ท่านอน และท่านั่ง

การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก ท่านอน

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งคุกเข่าคู่

ผู้ป่วย  นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด

๖.๑ให้ผู้นวดนั่งคุกเข่าคู่ หันหน้าไปทางศีรษะของผู้ป่วย ใช้นิ้วหัวแม่มือ ข้างเดียวกับที่นั่งข้างผู้ป่วย กดลงบริเวณต้นแขนท่อนบน แล้วกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณเหนือข้อศอก(แขนด้านนอกท่อนบน)

๖.๒ผู้นวดหันหน้าเข้าหาผู้ป่วย ใช้นิ้วหัวแม่มือวางคู่กัน บริเวณต่ำกว่าข้อศอก โดยกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณข้อมือ (แขนด้านนอกท่อนล่าง)

การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก- ท่านั่งมือคู่

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด

๖.๓ ผู้นวดนั่งท่าพรหมสี่หน้า ด้านข้างผู้ป่วย ใช้นิ้วหัวแม่มือ ข้างที่อยู่ใกล้กับตัวผู้ป่วย กดลงบริเวณต้นแขนท่อนบน แล้วกดเรียงนิ้ว ต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณเหนือข้อศอก ในลักษณะคว่ำมือ(แขนด้านนอกท่อนบน)

๖.๔ ใช้นิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบริเวณต่ำกว่าข้อศอก โดยกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณข้อมือ(แขนด้านนอกท่อนล่าง)

การนวดพื้นฐานแขนด้านนอก- ท่านั่งมือเดี่ยว

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด

๖.๕ผู้นวดนั่งท่าพรหมสี่หน้า ด้านข้างผู้ป่วย ใช้นิ้วหัวแม่มือ ข้างที่อยู่ใกล้กับตัวผู้ป่วย กดลงบริเวณต้นแขนท่อนบน แล้วกดเรียงนิ้ว ต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณเหนือข้อศอก ในลักษณะคว่ำมือ(แขนด้านนอกท่อนบน)

๖.๖ ใช้นิ้วหัวแม่มือเดี่ยว ข้างที่อยู่ใกล้กับตัวผู้ป่วย กดลงบริเวณต่ำกว่าข้อศอก โดยกดเรียงนิ้วต่อเนื่องกันไปจนถึงบริเวณข้อมือ(แขนด้านนอกท่อนล่าง) โดยมืออีกข้างหนึ่งของผู้นวดจับประคองแขนของผู้ป่วยไว้

๗.การนวดพื้นฐานหัวไหล่

ท่านวด

ผู้นวด  นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย    นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด 

๗.๑ ผู้นวดนั่งท่าพรหมสี่หน้า ด้านข้างผู้ป่วย ใช้นิ้วหัวแม่มือ(ข้างที่อยู่ใกล้กับผู้ป่วย)คว่ำลง กดลงที่ร่องข้อต่อกระดูกหัวไหล่ ประมาณกึ่งกลางสะบัก มืออีกข้างจับมือของผู้ป่วยยกขึ้นประมาณระดับสายตาของผู้ป่วย

ข้อควรระวังสำหรับการนวดหัวไหล่

    -ไม่ควรกดแรงเพราะมีเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงแขน ถ้ากดแรงไปอาจทำให้แขนไม่มีแรง ยกแขนไม่ขึ้น

    -กรณีผู้ป่วยเป็นโรคหัวไหล่  ควรอยู่ในการควบคุมของผู้เชี่ยวชาญ

    -กรณีหัวไหล่หลุด เคลื่อน ไม่ควรนวด

๘.การนวดพื้นฐานบ่า

ท่านวด

ผู้นวด   ยืนท่าหกสูง ท่าหกกลาง ท่าหกต่ำ

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด 

๘.๑วางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบนแนวกล้ามเนื้อบ่าเริ่มจากชิดร่องข้อต่อกระดูกหัวไหล่ด้านบน กดไล่ไปจนถึงปุ่มกระดูกต้นคอ(เที่ยวที่๑) โดยผู้นวดยืนอยู่ในท่าหกสูงใช้น้ำหนักมือ ๕๐ปอนด์

๘.๒ วางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดกดไล่ลงจากชิดปุ่มกระดูกต้นคอ ตามร่องกล้ามเนื้อบ่าถึงข้อต่อกระดูกหัวไหล่(นับเป็นเที่ยวที่๒) โดยให้ผู้นวดอยู่ในท่าหกกลางใช้น้ำหนักมือ ๗๐ปอนด์

๘.๓วางนิ้วหัวแม่มือคู่ กดลงบนแนวกล้ามเนื้อบ่าเริ่มจากชิดร่องข้อต่อกระดูกหัวไหล่ด้านบน กดไล่ไปจนถึงปุ่มกระดูกต้นคอ(นับเป็นเที่ยวที่๓) โดยผู้นวดยืนอยู่ในท่าหกต่ำใช้น้ำหนักมือ ๙๐ปอนด์

หมายเหตุ : จุดนวดพื้นฐานบ่า มี๔ จุด นวดไล่ ไปและกลับ ตั้งแต่เที่ยวที่๓ เป็นต้นไปลงน้ำหนักมือ ๙๐ปอนด์ ในการนวดรักษาอาการกล้ามเนื้อบ่าที่แข็งเกร็ง จะทำการนวดประกอบท่าอื่นที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กัน โดยมีการแบ่งการนวดออกเป็นชุดๆในแต่ละชุดจะมีการนวดพื้นฐานบ่าจำนวน ๗หรือ๙เที่ยว

๙.การนวดพื้นฐานโค้งคอ

ท่านวด

ผู้นวด   นั่งท่าพรหมสี่หน้า

ผู้ป่วย   นั่งขัดสมาธิ หรือ นั่งห้อยขา

ขั้นตอนการนวด 

๙.๑ผู้นวดนั่งท่าพรหมสี่หน้า ข้างหลังผู้ป่วย ใช้นิ้วทั้งสี่(นิ้วชี้ กลาง นาง ก้อย) แตะหน้าผากผู้ป่วย แล้วใช้นิ้วหัวแม่มืออีกข้างหนึ่งวางชิดร่องกระดูกต้นคอ กดไล่ไปจนถึงท้ายทอย ด้วยน้ำหนักมือ ๕๐ ปอนด์ 

๙.๒ใช้นิ้วหัวแม่มือ กดไล่ตามแนวร่องกระดูกจากท้ายทอย จนถึงกระดูกต้นคอ เป็นรอบที่๒ หรือรอบที่๓ ให้พิจารณาจากอาการโรคที่เกิดขึ้น

๑๐.การนวดพื้นฐานท้อง

แนวเส้นพื้นฐานท้อง-ท่าแหวก

ท่านวด

ผู้นวด   นั่งคุกเข่า(ยกก้นขึ้น)หันหน้าไปทางด้านข้างลำตัวผู้ป่วย

ผู้ป่วย   นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด 

๑๐.๑ให้ผู้นวดนั่งคุกเข่า(ยกก้นขึ้น) หันหน้าเข้าหาลำตัวผู้ป่วย วางปลายนิ้วทั้งสี่ คือ นิ้วชี้ นิ้วกลาง นิ้วนาง และนิ้วก้อย กดชิดหัวตะคากไล่ขึ้นไปจนถึงใต้ลิ้นปี่ (เที่ยวที่๑) ใช้น้ำหนัก ๕๐ปอนด์

๑๐.๒ ผู้นวดวางปลายนิ้วทั้งสี่ กดไล่ตั้งแต่ใต้ลิ้นปี่ลงไปจนถึงหัวตะคาก (เที่ยวที่๒) ใช้น้ำหนัก ๗๐ปอนด์

๑๐.๓ ผู้นวดวางปลายนิ้วทั้งสี่ กดเหมือนข้อ ๑๐.๑ (เที่ยวที่๓) ใช้น้ำหนัก ๙๐ปอนด์

แนวเส้นพื้นฐานท้อง-ท่านาบ

ท่านวด

ผู้นวด   นั่งคุกเข่า(ยกก้นขึ้น)หันหน้าไปทางศีรษะของผู้ป่วย

ผู้ป่วย   นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด 

๑๐.๔ให้ผู้นวดนั่งท่าคุกเข่า(ยกก้นขึ้น)หันหน้าไปทางศีรษะของผู้ป่วย วางปลายนิ้วทั้งสี่ใต้ลิ้นปี่กดไล่ลงจนถึงหัวตะคาก จำนวนหกจุด (เที่ยวที่หนึ่งให้ลงน้ำหนัก ๕๐ ปอนด์)

๑๐.๕ ทำเหมือนข้อที่๑๐.๔ (เที่ยวที่๒)ลงน้ำหนักมือ ๗๐ ปอนด์

๑๐.๖ทำเหมือนข้อที่๑๐.๔ (เที่ยวที่๓)ลงน้ำหนักมือ ๙๐ ปอนด์

แนวเส้นพื้นฐานท้อง-ท่าเปิดประตูลมท้อง

ท่านวด

ผู้นวด   นั่งคุกเข่าหันหน้าไปทางด้านข้างลำตัวผู้ป่วย

ผู้ป่วย   นอนหงาย

ขั้นตอนการนวด 

๑๐.๗.ให้ผู้นวดเข้าทางด้านซ้ายของผู้ป่วย นั่งคุกเข่าคู่(ยกก้น ) หันหน้าเข้าหาลำตัวของผู้ป่วย

๑๐.๘ผู้นวดใช้มือซ้าย นิ้วหัวแม่มือ และนิ้วชี้กั้นไว้ใต้ชายโครงซี่สุดท้ายของคนไข้

๑๐.๙ผู้นวดใช้อุ้งมือขวาวางต่อจากมือซ้าย ตรงบริเวณกึ่งกลางท้อง แล้วยกมือซ้ายออกวางแนบลำตัวของผู้นวด แล้วกดมือขวาลงบนท้องของผู้ป่วย วางมือนิ่งนิ่ง กดนานประมาณ ๓๐-๔๕วินาที

 

หนังสืออ้างอิง : หัตถเวชกรรมไทย(นวดแบบราชสำนัก).มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแผนไทยเดิมฯอายุรเวทวิทยาลัย.กรกฏาคม ๒๕๕๕.